![]() |
Brzeźnica |
Brzeźnica- wieś położona nad ujściowym odcinkiem potoku Brodawka. Jest to również największy węzeł komunikacyjny między Skawiną a Zatorem. U podnóża Pogórza Wielickiego, a na skraju Rowu Wisły, przebiega bowiem główna droga, łącząca Kraków, przez Skawinę i Zator z Oświęcimiem. Od niej na północ odchodzi droga do Czernichowa (przeprawa promem przez Wisłę). Prawdopodobnie duży obszar okolic Brzeźnicy już w XIIIw, należał do rodu Radwanitów, z tak zwanego gniazda Radwanitów z Trzebola i stanowił część jednej, wielkiej parafii rodowej.Obejmowały one: Pobiódr, Paszkówkę, Trzebol, Bęczyn, Sosnowice, Brzezinkę, Przypkowice, Markową Porębę, Brzeźnicę, kopytówkę, Wysoką, Owsiankę, Półstanisławice, Zebrzydowice,, Stanisław, Bienkowice. Ale pierwsza wzmianka o Brzeźnicy pochodzi dopiero z 1398r, kiedy pisali się stąd Adam i Sułek z Trzebola; w latach 1408 i 1445 pojawia się Dobek z Brzeźnicy h. Radwan, a za Długosza posiadali tę wieś Radwan, Maciej i Jan h. Radwan. Szeroko pojęte dobra Radwanitów, według przywileju z 1274r, zostały wyjęte z pod władzy księcia opolskiego i pozostały przy dzielnicy krakowskiej. W ten sposób książę Bolesław Wstydliwy nagrodził wiernych sobie rycerzy z rodu Radwanitów. Ziemie te stanowiły jakby szeroki klin, wpychający się w ziemie należące już do księstwa opolskiego. Ponadto dla księcia krakowskiego włości Radwanitów stanowiły zabezpieczenie – pas ochronny – przed „niepewnymi” politycznie sąsiadami ze Śląska (ciążenie tych ostatnich do Czech). Pas ten nosił nazwę Korytarza Radwanickiego. W ten sposób Brzeźnica stała się wsią graniczną, podzieloną na dwie części: jedna – radwanicka – należała do „korytarza”; druga „śląska” i właśnie tutaj znajdowała się książęca komora celna. Tylko tędy można było się dostać do Krakowa po przekroczeniu granicy. Z Brzeźnicy podróżni udawali się albo drogą na Skawinę, albo po przeprawieniu się przez Wisłę drogą na Czernichów. Do roku 1440 dochody celne z brzeźnickiej komory pobierali książęta oświęcimscy, od tego zaś czasu cło to posiadali dziedzice Brzeźnicy. Radwanici byli dziedzicami Brzeźnicy aż do końca XVw, a w niektórych jej części – jeszcze w pierwszej połowie XVIw. Była to wieś bogata, znajdowały się w niej trzy folwarki i trzy karczmy. Przed 1500r zakupił ją Mikołaj Szaszowski, zwany też Palczowskim z Palczowic herbu Sasowskie. Dobra brzeźnickie (Brzeźnica, Wioska, część w Marcyporębie, Wysokiej i Stanisławiu Górnym) należały do kilku pokoleń Palczowskich, aż do początku XVIIw. W tym okresie Brzeźnica była rozdrobniona między wielu członków silnie rozrodzonej rodziny i przypominała zaścianek szlachecki. Z rodu Palczowskich wywodziło się kilka wybitniejszych osobowości. Jan Palczowski od 1548r był dworzaninem króla Zygmunta Augusta, a później sędzią zatorskim i kilkakrotnym posłem na sejm z ziemi zatorskiej. Wyróżnił się jako autor pierwszego drukowanego po polsku zbioru ustaw pod tytułem „Ustawy prawa polskiego”. Syn Jana, Michał Palczowski, był zagorzałym i pobożnym kalwinem, założył on w sąsiedniej Marcyporębie zbór kalwiński. Jego synowie: Krzysztof i Paweł dużo podróżowali. Paweł wydał opis Wenecji „Status Venetorum”(1604-1605) oraz traktat nawołujący do wyprawy na Moskwę „Wyprawa wojenna Króla Jego Mości do Moskwy”(1606) i „Kolędę moskiewską”(1609), w której opisuje swój wyjazd do Moskwy.Początek XVIIw był początkiem upadku Palczowskich jako właścicieli ziemskich w tych okolicach. Ostatnim z Palczowskich gospodarzem, który doprowadził Brzeźnicę do gospodarczego rozkwitu, był Stanisław (syn Jana, a brat Michała – patrona zboru w Marcyporębie).W Brzeźnicy, którą otrzymał na wyłączną własność w 1572r, po podziale ojcowizny z bratem Michałem, wystawił okazały dwór, który nazywano „malowanym dworem”. Prawdopodobnie od tego właśnie określenia, część Brzeźnicy (północno-wschodnią) zaczęto nazywać „Brzeźnicą Malowaną”. Nazwa ta utrzymywała się aż do XIXw. Można się domyślać, iż była to część Brzeźnicy należąca w średniowieczu do książąt śląskich. Ostatni z Palczowskich właściciel Brzeźnicy, Zygmunt, w 1627r sprzedał część wsi Jerzemu Stano, drugą część w 1629r – wujowi Stefanowi Bielskiemu. Odtąd aż do końca XVIIw historia Brzeźnicy nie jest jasna. Na przełomie XVII i XVIIIw Brzeźnicę posiadała Ludwika Bełchacka. Sprzedała ją Piotrowi Karczewskiemu, a ten w 1758r podzielił ją na dwie części. W ten sposób utrwalił się podział majątkowy na Brzeźnicę Malowaną i Brzeźnicę Radwańską. |
« Powrót |
wydrukuj » wyślij znajomemu » |